ΑΝΘΡΩΠΙΣΤ. ΣΠΟΥΔΕΣ, 2015

ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΕΣ ΣΠΟΥΔΕΣ ΣΕ ΔΙΑΡΚΗ ΚΡΙΣΗ

      Η αμφισβήτηση των ανθρωπιστικών σπουδών είναι μια πολύ παλιά υπόθεση. Ήδη το 1621 ο Robert Burton, στην μνημειώδη πραγματεία του Η Ανατομία της Μελαγχολίας (το πρώτο σύγχρονο βιβλίο Ψυχολογίας), παρατηρεί με πικρία ότι οι φοιτητές της εποχής του απορρίπτουν ως «μη κερδοφόρες» τις σπουδές «στην ποίηση, τα μαθηματικά και την φιλοσοφία». «Η ιστορία, η φιλοσοφία και η φιλολογία είναι για αυτούς ελαφρές μόνο ενασχολήσεις και ευχάριστα παιγνίδια για συζητήσεις καφενείου» (παρ. 2022).

      Ένα σχετικά πρόσφατο βιβλίο, με τον μάλλον ανησυχητικό τίτλο Οι Τελευταίοι Καθηγητές, θεωρεί την υπόθεση των ανθρωπιστικών σπουδών οριστικά πλέον χαμένη, εφ’ όσον το «εταιρικό» (corporate) πλέον πανεπιστήμιο προκρίνει την γνώση που έχει άμεση εφαρμογή στην αγορά, υποτιμώντας την γενική παιδεία. Είναι, σημειώνει ο συγγραφέας Frank Donoghue, ένα ζήτημα που στην Αμερική πρωτο-τέθηκε στα τέλη του 19^ου αιώνα με όρους χρηματοοικονομικών πλεονασμάτων ή ελλειμμάτων των πανεπιστημίων.

      «Οι ανθρωπιστικές σπουδές βρίσκονταν σε θέση άμυνας από τότε που η Αμερική κατέστη βιομηχανική δύναμη. Σταθερά κρινόμενη με ένα στενά οικονομικό κριτήριο, οι ανθρωπιστικές σπουδές πάντα αγωνίζονταν να δικαιολογήσουν την ύπαρξή τους – κάτι που δεν θα έκανε ποτέ η επαγγελματική εκπαίδευση. Ο Veblen, στην Ανώτατη Εκπαίδευση στην Αμερική (1916), διαμαρτυρόταν για αυτές τις εφαρμογές εμπορικών προδιαγραφών στην ανώτατη εκπαίδευση ως άδικες. Όμως οι εταιρικές αξίες είχαν ήδη τύχει ευρείας αποδοχής.» (Donoghue 2008, p.viii).

      Ο αυτοδημιούργητος εκατομμυριούχος Andrew Carnegie (ιδρυτής του γνωστού ομώνυμου ιδρύματος προαγωγής της εκπαίδευσης παγκοσμίως) εκφώνησε το 1891 τον εξής λόγο στους σπουδαστές μιας επαγγελματικής σχολής: «Χαίρομαι που βλέπω ότι δεν χάσατε τον χρόνο σας σε νεκρές γλώσσες, Εβραϊκά, Ελληνικά, αλλά ασχοληθήκατε με την χρήσιμη γνώση της στενογραφίας και της γραφομηχανής.»(!!!) (Donoghue 2008, p.viii).

      Στο σημερινό μας αφιέρωμα, η διάκριση που επιχειρεί ο Παναγιώτης Μουρούζης, φυσικός επιστήμων, πρόεδρος της Ένωσης Φυσικών Κέρκυρας, είναι διαφωτιστική αν και εξόχως ειρωνική. Χωρίζει την γνώση σε «χρήσιμη» και «μη χρήσιμη». Η «μη χρήσιμη» γνώση, η γνώση των ανθρωπιστικών σπουδών, η γνώση που δεν βρίσκει χορηγούς και πάτρωνες, φαίνεται να είναι εξοβελιστέα. Δεν προσφέρει άμεσο οικονομικό όφελος.

       Ο διεθνούς κύρους βιοχημικός Gregory Petsko, που μας παραχώρησε τόσο πρόθυμα διαδικτυακή συνέντευξη, μας θυμίζει ότι οι σπουδαίες επιστημονικές ανακαλύψεις δεν ήταν ποτέ αποκομμένες από ιδέες και συναισθήματα. Ο ίδιος, έχοντας συμβάλει στην ανακάλυψη της βιοχημικής βάσης νευρολογικών ασθενειών, αναφέρεται στην συμβολή των κλασσικών σπουδών στην όλη επιστημονική του πορεία. Πρόκειται για συμπληρωματικές λειτουργίες.

       Ο Κερκυραίος φιλόλογος ελληνιστής Ερωτόκριτος Μωραΐτης, που διαμένει στο Λονδίνο, θέτει στο άρθρο του το ζήτημα αυτής της συμπληρωματικότητας επιστήμης και ανθρωπισμού. Αυτός, λέει, είναι ο κρυμμένος αν και πραγματικός και κρίσιμος αντίπαλος απέναντι στην ψευδο-σύγκρουση που αναπτύσσεται ανάμεσα στις αυστηρές μονολιθικές θεωρήσεις.

      Για να δείξω ότι κανείς δεν μπορεί να καμώνεται σήμερα ότι μπορεί να αποτιμήσει την μελλοντική χρησιμότητα κάποιας γνώσης, επιλέγω ως επίλογο του εισαγωγικού αυτού σημειώματος ένα  χαριτωμένο διάλογο ανάμεσα στον σπουδαίο εφευρέτη Faraday και τον πρωθυπουργό της Βρετανίας Peel (όταν ο πρώτος παρουσίασε στον δεύτερο την ηλεκτρική γεννήτριά του). 

-          Peel: Και ποια η χρήση αυτού του πράγματος;

-          Faraday: Αλήθεια, δεν ξέρω. Εκείνο που ξέρω είναι ότι μια μέρα θα το φορολογήσετε!

      Πού ξέρεις; Ίσως μια μέρα να φορολογήσουν και το κύρος που θα προσδίδουν οι αναγεννημένες κλασσικές σπουδές. Για καλό θα είναι.

Ενημέρωση/ Περιγράμματα/ Αφιέρωμα 14/6/2015